Op de boerderij van Vlooswijk in Montfoort weten ze als geen ander hoe educatie te combineren met innovatie.
Er ontstond het idee om een nieuwe kringloop op te zetten met organisch restmateriaal. Hiermee wordt Bokashi gemaakt, wat voedsel is voor het bodemleven. En dat is weer voedsel voor de kippen die in een kippenkar achter de koeien aanweiden (als er geen ophokplicht is). De kippen zijn ook onderdeel van het landschap en deze kringloop; ze scharrelen de grasmat en koeienvlaaien los en eten bodemdiertjes en kruidenrijk gras. Kippen zorgen daarmee voor gezonde eitjes. De eierschalen op hun beurt kunnen worden gebruikt als kalk om Bokashi te maken voor het kostbare bodemleven. Zo krijg je een leuke kringloop.
Bokashi van natuurmaaisel
Margreet Brouwer vertelt: "Bokashi maken we van eigen natuurmaaisel (het deel wat niet geschikt is als veevoer) en onze eierschalen van de kippenkar. We laten dat fermenteren en verspreiden dit over het land als extra organische boost voor ons bodemleven. Door fermentatie wordt het materiaal niet geheel afgebroken, dat moeten de bodemdieren zelf doen. Die werken zich dan uit de bodem omhoog, waardoor de structuur van de bodem verbetert. Door de fermentatie kunnen de wormen het organisch materiaal eenvoudiger omzetten in hoogwaardige voedingsstoffen voor de plant."
"Bokashi zorgt voor meer regenwormen en zo verbeter je de diversiteit van de bodem. Regenwormen zijn dan ook 'de beste knecht van de boer'. Bovendien leg je met Bokashi veel CO2 vast in de bodem. In tegenstelling tot composteren, verlies je geen koolstof uit de kringloop in de vorm van CO2. Daarmee is Bokashi een milieuvriendelijke manier om koolstof terug te geven aan de bodem en de kringloop te sluiten."
"Ook maken we Bokashi van organisch restmateriaal in het klein. We hebben mooie Bokashi-emmers gekregen van jullie (Duurzaam Montfoort). Die worden volop ingezet als educatie-materiaal!"
Educatie
"Leerlingen van Yuverta Montfoort maken zelf Bokashi van organisch materiaal en eierschalen. Vervolgens doen ze ook bodemonderzoeken en passen de Bokashi toe en bestuderen zo deze kringloop. De bodem is de basis, maar nog zo veel is onbekend. Ook voor ons. We willen zo samen meer kennis vergaren en inspireren om meer circulair te leven voor een betere leefomgeving."
Vorig jaar zijn 30 Yuverta klassen op de boerderij ontvangen en dit jaar komt ook dit aantal. Verder komen in het voorjaar nog veel basisschoolklassen.
Idee voor bladafval
"Het idee was verder om bladafval in onze gemeente Montfoort, wat nu door actieve vrijwilligers wordt verzameld in bladkorven, ook om te zetten tot Bokashi (we zitten schuin tegenover de gemeentewerf en op loopafstand van Yuverta). Deze bladbokashi wil gemeente Montfoort toepassen op probleemplantsoenen als bodemverbeteraar (vooral droge en natte periodes). Bokashi blijkt te helpen tegen droogte en stortbuien, het zorgt voor betere vocht-vasthoudende gezonde bodem en werkt als een spons. Zo kan ons bladafval wat nu nog als afval wordt afgevoerd, binnen de gemeente worden gehouden."
"De gemeente is enthousiast, maar de regelgeving blijkt lastig om de kwaliteit van Bokashi te borgen en zo risico’s uit te sluiten. Als boer zijnde zijn we gewend om te werken met natuurlijk materiaal, waarbij je de processen niet altijd kunt sturen en soms een luchtje kan geven. Voor gebruik in plantsoenen gelden logisch andere eisen dan op een boerderij en geur is een persoonlijke beleving, die voor iedereen anders is," vertelt Margreet. "Dit Bokashi-idee willen we dolgraag uitvoeren samen met Gemeente montfoort en de actieve vrijwilligers van Duurzaam Montfoort, maar doordat de regelgeving zo ingewikkeld is, staat het even stil."
Margreet: "Naast kleinschalig Bokashi maken met leerlingen, doen we het ook grootschalig met eigen natuurmaaisel wat we gebruiken op onze eigen gronden. We draaien hierin ook als pilot bij Circulair terreinbeheer. Daarbij is gezamenlijk een checklist opgesteld, om de kwaliteit van onze Bokashi te borgen en ervaring op te doen en landelijk te delen. Hierbij worden ook onderzoeken door WUR (Universiteit Wageningen) uitgevoerd om meer kennis te vergaren. Het is nog vrij onbekend en op deze manier hopen we dat regelgeving eenvoudiger en mogelijk wordt in Montfoort."
Voor het kringloop-project van kippenkar, Bokashi, verkoopautomaten en educatieruimte is er subsidie aangevraagd vanuit EU (LEADER). Het kost veel tijd om dit allemaal uit te denken en de administratie en verbouwing te doen. Verderop in dit jaar hoopt Margreet ons hiervan meer te kunnen laten zien!
Wat is Bokashi?
Bokashi is het Japanse woord voor “goed gefermenteerd organisch materiaal”. Etensresten zoals schillen, stronkjes en kliekjes, maar ook tuinresten, en mest met stro zijn organische materialen die gefermenteerd kunnen worden. Alles kan, als het maar vers en organisch is. Bij Bokashi wordt dit dan zuurstofvrij gefermenteerd door bacteriën, schimmels, gisten en mineralen (kalk van de eierschaal voor zuurtegraad) tot hoogwaardige grondstof als bodemverbeteraar.
Fermenteren
Fermenteren is een eeuwenoude techniek en wordt vaak toegepast als conserveringstechniek om rotting te voorkomen. Je kent je vast van zuurkool. Verse witte kool wordt met behulp van onder meer melkzuurbacteriën en in zuurstofloze omstandigheid bewaard. Witte kool wordt hierdoor gefermenteerde tot zuurkool. Als je dezelfde kool in een kom zou laten staan, dan zou het gaan rotten. Fermenteren wordt ook toegepast bij o.a. yoghurt, kaas, bier, brood, wijn en chocolade.
De microbiologie die verantwoordelijk is voor het fermentatieproces scheidt nuttige stofwisselingsproducten uit. Antioxidanten, vitamines, enzymen, natuurlijke antibiotica en groeihormonen. Niet alleen waardevol voor ons eigen lichaam maar ook voor de plant. Fermentatie is dus een conserveringstechniek waarbij voedingsstoffen en energie worden behouden en geen CO2 vrijkomt. Het wordt immers niet warm. Net als bij zuurkool heeft Bokashi een hogere 'voedingswaarde' dan niet gefermenteerde organische materialen.
Bokashi als bodembooster
Bokashi biedt niet alleen voeding voor planten en verbetert de structuur van de bodem, maar activeert ook het bodemleven. Deze microben vestigen zich daardoor definitief in de bodem, vermeerderen zich en domineren over de aanwezige schadelijke bacteriën, schimmels en virussen. Zo creëer je een ziektewerende bodem en natuurlijke balans. Zo geef je de koolstof weer terug aan de bodem en sluit je de kringloop.
>> Gedeeltelijke tekst van Bokashi.nl, meer lezen over bokashi kan op de website.
Video van Yuverta over Bokashi
Mts. J.C. Vlooswijk en M.J. Brouwer
Boerderij Vlooswijk
IJsselveld 17
3417 XH Montfoort
0348-471869
info@infovlooswijk.nl
>> Link naar facebookpagina
>> Meer over educatie op de boerderij
